Την εικόνα κατασκεύασε πρώτος ο Πλάτωνας στον διάλογο του Φαίδρου με την ιστορία του Ηνιόχου. Στον φιλοσοφικό του μύθο ένας ηνίοχος οδηγεί δύο φτερωτά άλογα, το ένα ευγενές και καλό το άλλο βίαιο και κακού χαρακτήρα όπως αντιστοίχως η ανθρώπινη ψυχή κινείται στους δύο αντίθετους πόλους των θετικών και αρνητικών της ορμεφύτων.
Η Ανατολή επηρεαζόμενη, έστησε ένα πιο περίπλοκο μοντέλο του ηνιόχου στο περίφημο δικό της υπόδειγμα της Άμαξας, του Αμαξά, του Αλόγου και του Αφέντη, θέλοντας να υποδείξει τα συστατικά μέρη της οντότητας άνθρωπος, το πώς το ένα επηρεάζει το άλλο και να δώσει μια εύκολα διδακτική εικόνα αυτοβελτίωσης, ελέγχου και προόδου.
Ο αμαξάς είναι ο νους. Το άλογο είναι τα συναισθήματα. Το κάρο είναι το σώμα. Και ο αφέντης είναι το πραγματικό Εγώ, η βαθιά θέληση του αληθινού ανθρώπου, που χάνεται μέσα στη δίνη της ζωής και των εξωτερικών συμβάντων.
Η αλληγορία χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον από πολλά έθνη και πολλούς φιλόσοφους-διδασκάλους γιατί είναι απλή, παραστατική και εύληπτη. Ωστόσο, ίσως κανείς δεν έδωσε σ’αυτήν την ιστορία τόσο συνεκτικό περιεχόμενο όσο ο Γεώργιος Ιβάνοβιτς Γκουρτζίεφ. Ο πιστός μαθητής και γραμματικός των λόγων τουΟυσπένσκυ στο εξηγητικό της θεωρίας του βιβλίο «Αναζητώντας τον κόσμο του θαυμαστού» (που εκδόθηκε σε ωραία μετάφραση από τον Πύρινο Κόσμο το ’89) παρουσιάζει παραστατικά την αλληγορία όπως την εξηγούσε ο Γκουρτζίεφ.
«Ο άνθρωπος είναι ένα πολύπλοκο οργανικό σύστημα. Αποτελείται από τέσσερα μέρη, που μπορεί να συνδέονται ή να μη συνδέονται μεταξύ τους ή να έχουν κακή σύνδεση.
…Η εργασία πάνω στον εαυτό πρέπει να αρχίσει με τον αμαξά. Ο αμαξάς είναι ο νους. Για να μπορέσει να ακούσει τη φωνή του αφέντη, ο αμαξάς πρώτα απ’ όλα, δεν πρέπει να είναι κοιμισμένος.
…Το άλογο είναι τα συναισθήματά μας. Η άμαξα είναι το σώμα. Ο νους πρέπει να μάθει να χαλιναγωγεί τα συναισθήματα. Τα συναισθήματα πάντοτε σέρνουν το σώμα από πίσω τους.»
…Η εργασία πάνω στον εαυτό πρέπει να αρχίσει με τον αμαξά. Ο αμαξάς είναι ο νους. Για να μπορέσει να ακούσει τη φωνή του αφέντη, ο αμαξάς πρώτα απ’ όλα, δεν πρέπει να είναι κοιμισμένος.
…Το άλογο είναι τα συναισθήματά μας. Η άμαξα είναι το σώμα. Ο νους πρέπει να μάθει να χαλιναγωγεί τα συναισθήματα. Τα συναισθήματα πάντοτε σέρνουν το σώμα από πίσω τους.»
Ο φιλόσοφος μιλούσε για τα τέσσερα «σώματα» του ανθρώπου, αλλά καινοτομώντας σε σχέση με όσους πριν από αυτόν υποδείκνυαν τον παραλληλισμό, δεν έμενε σε αυτά. Τόνιζε το πόσο σημαντικό είναι όχι μόνο ο νους, το συναίσθημα, το σώμα και η θέληση να έχουν φτάσει σε ικανοποιητικό βαθμό ανάπτυξης αλλά και τον ρόλο των μεταξύ τους συνδέσεων. Έδειχνε τις 3 συνδέσεις μεταξύ των 4 τμημάτων του πολύπλοκου οργανικού συστήματος που είναι ο άνθρωπος.
«Η άμαξα και το άλογο συνδέονται με τις στάγγες, το άλογο και ο αμαξάς συνδέονται με τα χαλινάρια, και ο αμαξάς και ο αφέντης συνδέονται με τη φωνή του αφέντη. Αλλά ο αμαξάς πρέπει να ακούει και να καταλαβαίνει τη φωνή του αφέντη. Πρέπει να ξέρει να κρατάει τα γκέμια, και το άλογο πρέπει να είναι μαθημένο να υπακούσει στα γκέμια. Όσο για τη σχέση ανάμεσα στο άλογο και στην άμαξα, το άλογο πρέπει να είναι σωστά ζεμένο. …Αν λείπει κάτι σε μία από τις συνδέσεις, το σύνολο δεν μπορεί να λειτουργήσει σαν ενιαίο σύνολο.»
Ξανά, με δικά μας πάλι λόγια: Ο νους και τα συναισθήματα πρέπει να έχουν αρμονική σύνδεση. Ο νους πρέπει να ξέρει να κρατάει χαλινάρι και να ελέγχει τα συναισθήματα γιατί αυτά είναι δεμένα απόλυτα με το σώμα του. Κυρίως όμως πρέπει να μπορεί να ακούει και να καταλαβαίνει τη φωνή του αφέντη, δηλαδή να γνωρίζει την πραγματική, βαθιά του θέληση για να ελέγχει όλο το οργανικό του σύστημα και κατά συνέπεια για να έχει έλεγχο στη ζωή του.
Άρης Χανδρής, arischandris@yahoo.com
